کنش و واکنش شهرهای ایران در نهضت ملی شدن صنعت نفت با تکیه بر اسناد(1953-1950م/1332-1329ش)

سال های 1329-1332ش/1950-1953م دوره مهمی از تاریخ معاصر ایران است و موضوع نفت، روابط بین المللی و سیاست خارجی، ایران را تحت تأثیر قرار داده است. قرارداد الحاقی، مواضع کابینه ها نسبت به آن، ظهور و سقوط دکترمصدق و بازتاب آن، چه در داخل و چه در وقایع جاری بین المللی، از جمله موضوعاتی است که بر حساسیت این دوره تاریخی افزوده است. برآمدن نهضت ملی شدن صنعت نفت که بر «استقلال» و «حاکمیت ملی» تأکید داشت، پیرو شرایط پس از جنگ جهانی دوم بود؛ شرایطی که تسلط و مداخله نیروهای خارجی، موجی از نیروهای ضداستعماری را به وجود آورد که نه تنها در ایران بلکه سراسر کشورهای غیرغربی را فرا گرفت. بازتاب نهضت ملی شدن صنعت نفت در شهرهای ایران، کنش و واکنش های متفاوتی را در میان مردم به همراه داشت. این رساله شهرهای ایران را در سه منطقه نفت خیز، مذهبی و ایلی ـ عشایری تقسیم بندی نموده است و در پی بررسی کنش و واکنش های مردم این مناطق، مضامین و مفاهیمی را جستجو می کند که متأثر از اهداف مهم نهضت ملی شدن صنعت نفت یعنی حاکمیت ملی و استقلال است. به گونه ای که همسویی و همراهی نیروهای مختلف اجتماعی و سیاسی این مناطق در تحقق اهداف نهضت ملی شدن صنعت نفت آن را واجد خصلت ملی معرفی می کند. داده های مورد استفاده برای بررسی کنش و واکنش های مناطق سه گانه مذکور برگرفته از مراکز اسناد و آرشیوها و روش کتابخانه ای است. به گونه ای که پس از جمع آوری و گزینش اطلاعات و اسناد به تحلیل محتوای اسناد پرداخته شد و با توجه به اطلاعاتی که آن ها در اختیار قرار داده اند، ویژگی شهرها، تفاوت و تشابه واکنش های نیروهای مختلف سیاسی و اجتماعی فعال آن ها در هر یک از رویدادهای مربوط به نهضت ملی شدن صنعت نفت مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته است. بنابراین تقسیم بندی مناطق نفت خیز، مناطقی که دارای جمعیت عشایری بوده و همچنین شهرهای مذهبی که در آن، انجمن های دینی و مذهبی، کانون اصلی مبارزه محسوب می شدند، طرح اصلی رساله در شناخت کنش و واکنش مردم شهرهای ایران در نهضت ملی شدن صنعت نفت بوده و بر اساس اطلاعاتی که اسناد و دیگر منابع به ما ارائه می دهند، می توان به این نتیجه دست یافت که با وجود تفاوت های منطقه ای، محلی و اجتماعی در شهرهای ایران، همسویی سراسری از سوی مردم شهرهای مختلف نسبت به انگیزه و هدف نهضت یعنی «حاکمیت ملی و استقلال» شکل گرفته و بر اساس آن می توان «خصلت ملی» و «فراگیری» برای آن برشمرد. کلیدواژه: کنش و واکنش مردم شهرهای ایران، حاکمیت ملی و استقلال، افکار عمومی، مناطق نفت خیز، مذهبی و ایلی ـ عشایری، نهضت ملی شدن صنعت نفت